Header afbeelding

Ernstige infectieziekten bij kinderen (demo)

2018/1

Ernstige infectieziekten bij kinderen (demo)

2018/1

Samenvatting

Koorts is bij kinderen de belangrijkste reden om met spoed naar de huisarts te gaan. In de meeste gevallen wordt de koorts veroorzaakt door een onschuldige virale infectie die vanzelf weer over gaat. Maar het niet onderkennen van een ernstige of levensbedreigende infectieziekte kan grote gevolgen hebben. Het is belangrijk dat ernstige bacteriële infecties op tijd worden herkend, zodat het kind de juiste behandeling krijgt. De doktersassistent speelt een belangrijke rol. Deze moet kunnen inschatten of en zo ja hoe snel het kind gezien moet worden door de huisarts.
In deze nascholing ligt het accent op het kunnen herkennen van ernstige infecties bij kinderen met koorts. Het nascholingsprogramma is gebaseerd op de inhoud van de NHG-Standaard Kinderen met koorts en de richtlijn Koorts in de tweede lijn bij kinderen van 0-16 jaar van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK).

 

Leerdoelen

Na afronding van dit programma:

  • weet je wat een sepsis is;
  • kun je de alarmsymptomen van een ernstige infectie herkennen;
  • weet je welke vragen je moet stellen als een ouder naar de praktijk belt voor een kind met koorts;
  • weet je wanneer je met de huisarts moet overleggen wanneer een ouder belt voor een kind met koorts;
  • weet je welke adviezen je moet geven aan ouders van een kind met koorts;
  • weet je wanneer je zelfzorgadviezen geeft en wanneer je een afspraak moet maken voor een (telefonisch) consult.

Auteurs

Dr. Flier, M. van der

Michiel van der Flier is kinderarts-infectioloog/immunoloog in het Amalia Kinderziekenhuis van het Radboudumc te Nijmegen. Daarnaast geeft hij les in kinderinfectieziekten en immunologie en doet hij wetenschappelijk onderzoek naar ernstige infecties bij kinderen. Belangenconflicten: geen.

Dr. Vreugdenhil, H.

Harriet Vreugdenhil is huisarts in gezondheidscentrum Thermion te Lent. Tijdens haar opleiding tot huisarts heeft zij zes maanden in het Wilhelmina Kinderziekenhuis in Utrecht gewerkt. Zij heeft enkele jaren les gegeven aan het Universitair Medisch Centrum (UMC) Utrecht en heeft gewerkt aan innovatieprojecten van de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde van het Radboudumc. Belangenconflicten: geen.

Dr. Sterke, S.

Shanty Sterke is fysiotherapeut en bewegingswetenschapper en werkzaam bij de ouderenzorgorganisatie Aafje in Rotterdam. Zij is gepromoveerd op balans, looppatroon en gebruik van psychotrope medicatie in relatie tot valrisico. Daarnaast is zij senior onderzoeker op de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam en doet daar onder andere onderzoek naar preventie van valincidenten. Belangenconflicten: geen.

Opmerkingen

eLearning

In onze eLearnings vind je vragen of casus. Deze zijn bedoeld om de stof te introduceren en je kennis vooraf in kaart te brengen; ze tellen niet mee voor je eindresultaat. Voor het behalen van de nascholingspunten moet je: 1. het programma helemaal doorlopen en 2. de afsluitende toets met een voldoende afsluiten (zie hieronder).

Toets

Bij dit programma hoort een afsluitende toets. Alle vragen van de toets moeten worden beantwoord. Wanneer je minimaal negen van de eerste veertien vragen goed hebt beantwoord en vraag 15 hebt ingevuld, kun je een certificaat krijgen van dit nascholingsprogramma.

Nota bene

Houd bij hoe lang je met dit programma bezig bent geweest. Voor de eindredactie van AccreDidact en bijvoorbeeld ook voor een accrediterende instantie als de CADD is het nuttig dat te weten. Wij vragen je bij te houden hoeveel tijd je in totaal nodig hebt om het gehele programma door te werken, de opdrachten uit te voeren, de vragen te beantwoorden en alle vragen op de toets volledig te beantwoorden.
Als je de toets helemaal hebt ingevuld, kijk dan hoeveel tijd je in totaal bezig bent geweest.

Verdieping

De externe links naar artikelen en andere verdiepende internetbronnen zijn ondergebracht in de Verdieping. Ook vind je soms toelichtende figuren en tabellen in de Verdieping. In de Verdieping wordt je naar een externe pagina geleid, het huidige venster blijft actief. De verdiepingsstof is geen toetsstof. De Verdieping herken je aan één van de volgende symbolen:

verdieping icoon

Diclaimer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatie- of andere werken (artikel 16 Auteurswet 1912), in welke vorm dan ook, dient men zich tot de samenstellers/uitgever te wenden.

De uitgever heeft datgene gedaan wat redelijkerwijs van haar kan worden gevergd om de rechten van de auteursrechthebbenden op de beelden te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Deze zal in navolgende drukken van dit werk dergelijke omissies corrigeren.

De inzichten in de geneeskunde en wetenschap zijn voortdurend aan verandering onderhevig als gevolg van onderzoek en ervaring. De redactie, auteurs en uitgever zijn uiterst zorgvuldig te werk gegaan, om ervoor te zorgen dat de in dit nascholingsprogramma verstrekte informatie, in overeenstemming is met de huidige kennis van zaken. Dit ontslaat de gebruiker van deze nascholing echter niet van de verplichting om aan de hand van bestaande richtlijnen, protocollen en wetenschappelijke informatie te controleren of de daar verstrekte informatie afwijkt van de gegevens in dit boek en daarmee vast te stellen of de inhoud nog in overeenstemming is met de huidige stand van zaken ten aanzien van kennis en handelen.

Ondanks alle aan de samenstelling van deze uitgave bestede zorg, zal noch de uitgever, noch de auteur aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

Wat is sepsis en wat zijn de alarmsymptomen?

Definitie en pathofysiologie

Opdracht

Beantwoord nu eerst de volgende vragen voordat je verder gaat. Je krijgt daardoor een beeld van wat je nu weet en je ontdekt waar je meer aandacht aan moet besteden.

Vragen

Vraag 1

Wanneer zag je voor het laatst een ernstig ziek kind in de praktijk?

Verklarende woordenlijst

Anamnese
In een anamnese vormt een arts zich via vragen een beeld van de voorgeschiedenis en de omstandigheden die relevant zijn voor de ziekte van een patiënt.

Antistoffen
Substantie die hetzij van nature in een organisme aanwezig is, gericht tegen een antigeen (lichaamsvreemde stof), hetzij door een organisme wordt geproduceerd na contact met een antigeen.

Bijnierschors
Buitenlaag van de bijnier.  

Capillaire refill-tijd
De tijd die het duurt dat de leeggedrukte haarvaten opnieuw gevuld worden met bloed.

Cardiovasculair
Betrekking hebbend op hart en bloedvaten.

Corticosteroïden
Steroïdhormonen die in de buitenste zone (de cortex) van de bijnieren worden geproduceerd. Er bestaat ook een synthetische variant van dit lichaamseigen bijnierschorshormoon. Deze groep van stoffen onderdrukt diverse lichamelijke reacties bij ontstekingen en infecties.

Immunoloog
Arts die zich toelegt op diagnostiek en behandeling van infecties, immuniteit en immunobiologische reacties.

Infectioloog
Arts die zich toelegt op diagnostiek en behandeling van infectieuze (besmettelijke) ziekten bij de mens.

Katheterisatie
Het voor diagnostische doeleinden inbrengen van een dunne katheter.

Leukotest
Test die leukocytenverwijdering afkomstig uit leukocyten aantoont. Leukocyten betreft de verzamelaanduiding voor alle soorten witte bloedcellen samen

Meningokokken
Onbeweeglijke, niet-sporenvormende, bolvormige bacteriën die hersenvliesontsteking of een bloedvergiftiging kunnen veroorzaken.

Nitriettest
Test die aantoont of er nitriet in de urine zit, wat kan duiden op een urineweginfectie.

Objectiveerbare gegevens
Gegevens die vanuit medisch oogpunt objectief vast te stellen zijn.
Pathofysiologie
Kennis en studie van de functie van zieke organen (vergelijk fysiologie: leer van de normale lichaamsfuncties).

Perifere circulatie
Het netwerk van aders dat bloed van het hart naar de organen brengt.

Pneumokokken
Onbeweeglijke, niet-sporenvormende, bolvormige bacteriën die bij veel mensen geen ziekte tot gevolg hebben, maar ook longontsteking kunnen veroorzaken.

Pseudomonas
Pseudomonas is een proteobacterie. Een infectie met de Pseudomonas bacterie is vaak resistent tegen alle mogelijke antibiotica en krijgt daardoor de kans chronisch en pijnlijk te verlopen.

Sepsis
Toestand, waarbij ziekmakende micro-organismen uit een primaire haard in de bloedbaan terechtkomen, zich daar handhaven of zelfs vermeerderen en daarvandaan elders in het lichaam secundaire, uitgezaaide haarden kunnen vormen.

Thoraxfoto
Röntgenfoto van de borstkas; longfoto.

Vitale parameters
Het meetbaar maken van de vitale eigenschappen.

Zuurstofsaturatie
De waarde die aangeeft hoeveel procent van het hemoglobine (Hb) in de rode bloedcellen in het slagaderlijke bloed zuurstof heeft gebonden. In de slagaders hoort 95-100% van het hemoglobine zuurstof gebonden te hebben.

Literatuurlijst

Op alfabetische volgorde:

  • Berger MY, Berghuis ICA, Eizenga WH, Elshout G, Gul N, Kool M, Oostenbrink R, Opstelten W, Oteman N. NHG-Standaard Kinderen met koorts (derde herziening); 2016; https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-kinderen-met-koorts.
  • Bleeker SE, Moons KG, Derksen-Lubsen G, Grobbee DE, Moll HA. Predicting serious bacterial infection in young children with fever without apparent source. Acta Paediatr. 2001;90:1226-32.
  • Bone RC, Fisher CJ Jr, Clemmer TP, Slotman GJ, Metz CA, Balk RA. A controlled clinical trial of high-dose methylprednisolone in the treatment of severe sepsis and septic shock. New Engl J Med. 1987;317:653-8.
  • Brent AJ, Lakhanpaul M, Thompson M, Collier J, Ray S, Ninis N, Levin M, MacFaul R. Risk score to stratify children with suspected serious bacterial infection: observational cohort study. Arch Dis Child. 2011 Apr;96(4):361-7.
  • Bruel A van den, Bartholomeeusen S, Aertgeerts B, Truyers C, Buntinx F. Serious infections in children: an incidence study in family practice. BMC Fam Pract. 2006;7:23.
  • Craig JC, Williams GJ, Jones M, Codarini M, Macaskill P, Hayen A, Irwig L, Fitzgerald DA, Isaacs D, McCaskill M. The accuracy of clinical symptoms and signs for the diagnosis of serious bacterial infection in young febrile children: prospective cohort study of 15 781 febrile illnesses. BMJ 2010 Apr 20;340:c1594.
  • De S, Williams GJ, Hayen A, Macaskill P, McCaskill M, Isaacs D, Craig JC. Accuracy of the ‘traffic light’ clinical decision rule for serious bacterial infections in young children with fever: a retrospective cohort study. BMJ 2013 Feb 13;346:f866.
  • Flier M van der. Sepsis in 2010: antibiotica of magic bullets? Praktische Pediatrie 2010;1.
  • Guideline ‘Feverish illness in children: Assessment and initial management in children younger than 5 years’. NICE; 2013. https://www.nice.org.uk/guidance/cg160.
  • Haj-Hassan TA, Thompson MJ, Mayon-White RT, Ninis N, Harnden A, Smith LF, Perera R, Mant DC. Which early ‘red flag’ symptoms identify children with meningococcal disease in primary care? Br J Gen Pract. 2011 Mar;61(584):e97-104.
  • Meningitis Research Foundation. https://www.meningitis.org/meningitis/check-symptoms/babies.
  • NHG-TriageWijzer. Utrecht: Nederlands Huisartsen Genootschap 2016.
  • Nijman RG, Vergouwe Y, Thompson M, Veen M van, Meurs AH van, Lei J van der, Steyerberg EW, Moll HA, Oostenbrink R. Clinical prediction model to aid emergency doctors managing febrile children at risk of serious bacterial infections: diagnostic study. BMJ 2013 Apr 2;346:f1706.
  • Richtlijn ‘Koorts in de tweede lijn bij kinderen 0-16jaar’. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde; 2013. http://www.nvk.nl/Portals/0/richtlijnen/koorts/koortsrichtlijn.pdf.
  • RIVM www.rijksvaccinatieprogramma.nl.
  • Thompson MJ, Ninis N, Perera R, Mayon-White R, Phillips C, Bailey L, Harnden A, Mant D, Levin M. Clinical recognition of meningococcal disease in children and adolescents. Lancet 2006 Feb 4;367(9508):397-403.
  • Watson RS, Carcillo JA, Linde-Zwirble WT, et al. The epidemiology of severe sepsis in children in the United States. Am J Crit Care Med. 2003;167:695-701.
Externe bronnen
Help en toelichting

Hieronder vindt u een korte beschrijving als hulp bij het gebruik van de eLearning- en eindtoetsmodule van AccreDidact.

U kunt dit scherm (en andere schermen in deze module) sluiten door rechts bovenin op het blauwe kruis te klikken. Heeft u ondanks de onderstaande instructie toch nog vragen? Neem dan gerust contact met AccreDidact op: klik hier.

Menu en navigatie

De menu-navigatie bevindt zich aan de linkerkant en bevat de indeling van het programma. U ziet hier direct uw voortgang en door te klikken op reeds gelezen hoofdstukken kunt u navigeren door het programma. Als u een hoofdstuk heeft afgerond, wordt het menu bijgewerkt en ziet u dus uw voortgang.

Onder de inhoudsopgave vindt u verder – soms optioneel – de leerdoelen, informatie over de auteur(s), links naar externe bronnen en deze helpfunctie. Eenmaal geopend kunt u deze items sluiten door op het blauwe kruis rechts bovenin te klikken.

U kunt het menu ‘in- en uitklappen’ door op onderstaand icoon te klikken.

hamburger

Vragen beantwoorden

De vragen in deze module – entreetoets, tussenvragen, vragen bij een casus en toetsvragen – kunt u beantwoorden door een of meer vakjes aan te klikken of – in het geval van open vragen – tekst te typen in het tekstvak. Zodra uw antwoord is genoteerd, verschijnt het juiste antwoord met een toelichting en kunt u verder lezen.

Let op: in sommige browsers moet u – bij open vragen – naast het tekstvak klikken om uw antwoord vast te leggen en verder te kunnen gaan.

Let op: bij meerkeuzevragen met meer opties dient u altijd even te bevestigen wat uw definitieve antwoord is, zie de afbeelding hieronder. Nota bene: heeft een meerkeuzevraag slechts een enkel goed antwoord dan staat voor de antwoordcategorieën geen vierkantje maar een rondje.

meerkeuze

Kan ik tussentijds stoppen en afsluiten?

Ja, dat kan. Uw voortgang en ingevoerde antwoorden blijven bewaard voor de volgende keer dat u het programma weer opent.

Verdieping

Op diverse plaatsen in de tekst vindt u in de rechtermarge een icoon dat aangeeft dat er op dit punt een verdieping staat. Een verdieping kan extra toelichting of aanvullende informatie bevatten. U opent de verdieping door op het icoon te klikken en kunt deze weer sluiten door op het blauwe kruis rechts bovenin te klikken.

verdieping2

Noten

In de lopende tekst vindt u in een donker rondje de noten: als u erop klikt ziet u de achterliggende tekst. Met een volgende klik sluit de noot en kunt u weer verder.

Externe links

Zowel de lopende tekst als verdiepingen en de toelichting op vragen kunnen links naar externe websites bevatten. Als u hierop klikt, wordt er altijd een nieuw venster of tabblad in uw browser geopend. Hierdoor blijft de module van AccreDidact beschikbaar.

Afbeeldingen

De afbeeldingen die u in de programma’s van AccreDidact aantreft, zijn mogelijk geschaald om ze goed weer te geven in de lopende tekst. U kunt altijd op de afbeelding klikken om deze te tonen in het werkelijke formaat, zodat u eventuele details beter kunt zien. U kunt de afbeelding weer sluiten door ergens in uw scherm te klikken.

Literatuurlijst, leerdoelen en auteurs

Deze items vindt u aan de linkerkant van het scherm, in het menu onder de inhoudsopgave. Als u een item geopend heeft, kunt u dit sluiten door op het blauwe kruis rechts bovenin te klikken.

Eindtoets

De afsluitende toets bestaat uit meerkeuzevragen. Net als in de eLearning is er naast de vraagstelling ook een visueel verschil tussen vragen met een goed antwoord (rondjes) en vragen waarbij u om meerdere antwoorden wordt gevraagd (vierkantjes).

Heeft u de toets gehaald dan komt u in een scherm waarin u een korte enquête over de nascholing kunt invullen. Daarna kunt u uw punten direct laten toevoegen aan GAIA/PE-Online/KABIZ/KRT (kies ‘nee’ als u niet geregistreerd bent of uw punten elders verzamelt) en aangeven hoe lang u over de nascholing, inclusief toets, heeft gedaan.

U heeft drie pogingen om de eindtoets met een voldoende af te ronden. Mocht u nog een poging nodig hebben dan moet de toets gereset worden (zie hieronder). U zult de eLearning dan opnieuw moeten doorlopen.

resultaat

Externe bronnen en verklarende woordenlijst

Indien nuttig kunnen aan een eLearning externe bronnen (denk aan een online rekentool of het Farmacotherapeutisch Kompas) en/of een woordenlijst worden toegevoegd. Net als bij alle andere vensters geldt dat u deze met een klik op het blauwe kruis rechts bovenin sluit.

Beeld bij dit programma
Leerdoelen

Na afronding van dit programma:

  • weet je wat een sepsis is;
  • kun je de alarmsymptomen van een ernstige infectie herkennen;
  • weet je welke vragen je moet stellen als een ouder naar de praktijk belt voor een kind met koorts;
  • weet je wanneer je met de huisarts moet overleggen wanneer een ouder belt voor een kind met koorts;
  • weet je welke adviezen je moet geven aan ouders van een kind met koorts;
  • weet je wanneer je zelfzorgadviezen geeft en wanneer je een afspraak moet maken voor een (telefonisch) consult.
Samenvatting

Koorts is bij kinderen de belangrijkste reden om met spoed naar de huisarts te gaan. In de meeste gevallen wordt de koorts veroorzaakt door een onschuldige virale infectie die vanzelf weer over gaat. Maar het niet onderkennen van een ernstige of levensbedreigende infectieziekte kan grote gevolgen hebben. Het is belangrijk dat ernstige bacteriële infecties op tijd worden herkend, zodat het kind de juiste behandeling krijgt. De doktersassistent speelt een belangrijke rol. Deze moet kunnen inschatten of en zo ja hoe snel het kind gezien moet worden door de huisarts.
In deze nascholing ligt het accent op het kunnen herkennen van ernstige infecties bij kinderen met koorts. Het nascholingsprogramma is gebaseerd op de inhoud van de NHG-Standaard Kinderen met koorts en de richtlijn Koorts in de tweede lijn bij kinderen van 0-16 jaar van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK).

 

Auteurs

Dr. Flier, M. van der

Michiel van der Flier is kinderarts-infectioloog/immunoloog in het Amalia Kinderziekenhuis van het Radboudumc te Nijmegen. Daarnaast geeft hij les in kinderinfectieziekten en immunologie en doet hij wetenschappelijk onderzoek naar ernstige infecties bij kinderen. Belangenconflicten: geen.

Dr. Vreugdenhil, H.

Harriet Vreugdenhil is huisarts in gezondheidscentrum Thermion te Lent. Tijdens haar opleiding tot huisarts heeft zij zes maanden in het Wilhelmina Kinderziekenhuis in Utrecht gewerkt. Zij heeft enkele jaren les gegeven aan het Universitair Medisch Centrum (UMC) Utrecht en heeft gewerkt aan innovatieprojecten van de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde van het Radboudumc. Belangenconflicten: geen.

Dr. Sterke, S.

Shanty Sterke is fysiotherapeut en bewegingswetenschapper en werkzaam bij de ouderenzorgorganisatie Aafje in Rotterdam. Zij is gepromoveerd op balans, looppatroon en gebruik van psychotrope medicatie in relatie tot valrisico. Daarnaast is zij senior onderzoeker op de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam en doet daar onder andere onderzoek naar preventie van valincidenten. Belangenconflicten: geen.

Opmerkingen

eLearning

In onze eLearnings vind je vragen of casus. Deze zijn bedoeld om de stof te introduceren en je kennis vooraf in kaart te brengen; ze tellen niet mee voor je eindresultaat. Voor het behalen van de nascholingspunten moet je: 1. het programma helemaal doorlopen en 2. de afsluitende toets met een voldoende afsluiten (zie hieronder).

Toets

Bij dit programma hoort een afsluitende toets. Alle vragen van de toets moeten worden beantwoord. Wanneer je minimaal negen van de eerste veertien vragen goed hebt beantwoord en vraag 15 hebt ingevuld, kun je een certificaat krijgen van dit nascholingsprogramma.

Nota bene

Houd bij hoe lang je met dit programma bezig bent geweest. Voor de eindredactie van AccreDidact en bijvoorbeeld ook voor een accrediterende instantie als de CADD is het nuttig dat te weten. Wij vragen je bij te houden hoeveel tijd je in totaal nodig hebt om het gehele programma door te werken, de opdrachten uit te voeren, de vragen te beantwoorden en alle vragen op de toets volledig te beantwoorden.
Als je de toets helemaal hebt ingevuld, kijk dan hoeveel tijd je in totaal bezig bent geweest.

Verdieping

De externe links naar artikelen en andere verdiepende internetbronnen zijn ondergebracht in de Verdieping. Ook vind je soms toelichtende figuren en tabellen in de Verdieping. In de Verdieping wordt je naar een externe pagina geleid, het huidige venster blijft actief. De verdiepingsstof is geen toetsstof. De Verdieping herken je aan één van de volgende symbolen:

verdieping icoon

Diclaimer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatie- of andere werken (artikel 16 Auteurswet 1912), in welke vorm dan ook, dient men zich tot de samenstellers/uitgever te wenden.

De uitgever heeft datgene gedaan wat redelijkerwijs van haar kan worden gevergd om de rechten van de auteursrechthebbenden op de beelden te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Deze zal in navolgende drukken van dit werk dergelijke omissies corrigeren.

De inzichten in de geneeskunde en wetenschap zijn voortdurend aan verandering onderhevig als gevolg van onderzoek en ervaring. De redactie, auteurs en uitgever zijn uiterst zorgvuldig te werk gegaan, om ervoor te zorgen dat de in dit nascholingsprogramma verstrekte informatie, in overeenstemming is met de huidige kennis van zaken. Dit ontslaat de gebruiker van deze nascholing echter niet van de verplichting om aan de hand van bestaande richtlijnen, protocollen en wetenschappelijke informatie te controleren of de daar verstrekte informatie afwijkt van de gegevens in dit boek en daarmee vast te stellen of de inhoud nog in overeenstemming is met de huidige stand van zaken ten aanzien van kennis en handelen.

Ondanks alle aan de samenstelling van deze uitgave bestede zorg, zal noch de uitgever, noch de auteur aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.