Header afbeelding

Valpreventie bij ouderen (demo)

2019/1

Valpreventie bij ouderen (demo)

2019/1

Samenvatting

Ongeveer een derde van de mensen ouder dan 65 jaar valt ten minste één keer per jaar. Ongeveer één op de vijf valincidenten leidt tot letsel en circa tien procent tot ernstig letsel. Vallen is bij ouderen vrijwel altijd een symptoom waar meerdere oorzaken aan ten grondslag liggen. Vallen komt relatief vaker voor bij ouderen met gezondheidsproblemen, vooral hart- en vaatziekten en ziekten van de luchtwegen. Ook kunnen veel andere thema’s waarop u als huisarts bij ouderen alert moet zijn, zoals depressie, ondervoeding, verborgen alcoholisme en polyfarmacie, samenhangen met vallen. Vallen lijkt hierdoor misschien een lastig, complex en daardoor moeilijk aan te pakken probleem. Met voldoende kennis over de risicofactoren en een goede samenwerking binnen de zorgketen zijn preventie en behandeling wel degelijk mogelijk. Wanneer een oudere zich na een val meldt bij de huisarts, is het daarom belangrijk om goed uit te zoeken wat er precies aan de hand is en welke interventies nodig zijn. De meeste ouderen gaan echter niet naar de huisarts wanneer ze zijn gevallen, omdat ze denken dat het bij de leeftijd hoort. Ze zien dit niet als een gezondheidsprobleem, vooral wanneer er geen letsel is. Er is gerichte casefinding nodig, zodat ouderen met een verhoogd valrisico kunnen worden geïdentificeerd en de beïnvloedbare risicofactoren kunnen worden aangepakt.

De cbo-richtlijn Preventie van valincidenten bij ouderen uit 2004 is eind 2017 herzien. Dit nascholingsprogramma is gebaseerd op de inhoud van deze herziene richtlijn.

 

 

Video’s

Bij dit programma zijn zes video’s gemaakt als toelichting op  de schriftelijke nascholing. De video’s gaan over: Loopgedeelte poma , Spierkracht, Berg Balans Schaal, Balansgedeelte poma, Short Physical Performance Battery en Timed-up-and-go-test.

Leerdoelen

Na afronding van dit nascholingsprogramma is uw kennis van valpreventie bij ouderen geactualiseerd. Dit leerdoel bereikt u doordat u:

  • weet hoe u ouderen met een verhoogd valrisico kunt herkennen;
  • de beïnvloedbare risicofactoren kent;
  • weet wanneer u een uitgebreide risicobeoordeling moet doen;
  • weet hoe u een uitgebreide risicobeoordeling moet doen;
  • weet welke interventies mogelijk zijn om het risico te verlagen;
  • weet naar wie u kunt doorverwijzen.

Auteur

dr. Sterke, S.

Shanty Sterke is fysiotherapeut en bewegingswetenschapper, en werkzaam bij de ouderenzorgorganisatie Aafje in Rotterdam. Zij is gepromoveerd op balans, looppatroon en gebruik van psychotrope medicatie in relatie tot valrisico. Daarnaast is zij senior onderzoeker op de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam en doet daar onder andere onderzoek naar preventie van valincidenten. Belangenconflicten: geen.

Opmerkingen

Dit nascholingsprogramma is in twee gedeelten, Blok A en Blok B, door te werken. U zult daar tweemaal ruim een uur voor nodig hebben. Mogelijk beklijft de stof beter als u het programma in twee gedeelten doorwerkt.

Toets

Deze nascholing is voor 2 punten geaccrediteerd. U krijgt de punten toegekend als u de afsluitende toets succesvol (≥ 70% correct beantwoord) hebt afgerond.

Nota bene

Houd bij hoe lang u met dit programma bezig bent. Het is voor de redactie van AccreDidact en voor het Accreditatie Bureau Cluster 1 (ABC1) van de KNMG nuttig te weten hoeveel tijd u in totaal nodig hebt gehad om het gehele programma door te werken, de opdrachten uit te voeren, de vragen te beantwoorden en ten slotte alle vragen op de losse toets volledig en adequaat te beantwoorden. Als u de toets volledig hebt ingevuld, ga dan na hoeveel tijd u in totaal aan dit programma besteed hebt. Vul de totaal bestede tijd in na afronding van de toets.

Verdieping

De externe links naar artikelen en andere verdiepende internetbronnen zijn ondergebracht in de Verdieping. Ook vindt u soms toelichtende figuren en tabellen in de Verdieping. In de Verdieping wordt u naar een externe pagina geleid, het huidige venster blijft actief. De Verdieping herkent u aan één van de volgende symbolen:

verdieping icoon

Disclaimer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatie- of andere werken (artikel 16 Auteurswet 1912), in welke vorm dan ook, dient men zich tot de samenstellers/uitgever te wenden.

De uitgever heeft datgene gedaan wat redelijkerwijs van haar kan worden gevergd om de rechten van de auteursrechthebbenden op de beelden te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Deze zal in navolgende drukken van dit werk dergelijke omissies corrigeren. 

De inzichten in de geneeskunde en wetenschap zijn voortdurend aan verandering onderhevig als gevolg van onderzoek en ervaring. De redactie, auteurs en uitgever zijn uiterst zorgvuldig te werk gegaan, om ervoor te zorgen dat de in dit nascholingsprogramma verstrekte informatie, in overeenstemming is met de huidige kennis van zaken. Dit ontslaat de gebruiker van deze nascholing echter niet van de verplichting om aan de hand van bestaande richtlijnen, protocollen en wetenschappelijke informatie te controleren of de daar verstrekte informatie afwijkt van de gegevens in dit boek en daarmee vast te stellen of de inhoud nog in overeenstemming is met de huidige stand van zaken ten aanzien van kennis en handelen.

Ondanks alle aan de samenstelling van deze uitgave bestede zorg, zal noch de uitgever, noch de auteur aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

 Risicofactoren

Risicofactoren voor vallen

Opdracht

Beantwoord de volgende vragen voordat u dit nascholingsprogramma verder doorwerkt. Op die manier achterhaalt u wat u op dit moment weet over vallen bij ouderen.

Vragen

Vraag 1

Wanneer zag u voor het laatst een oudere patiënt na een val? Beschrijf de casus en wat u toen gedaan hebt.

Verklarende woordenlijst
Literatuurlijst

Op alfabetische volgorde

  • Annweiler C, Beauchet O. Questioning vitamin D status of elderly fallers and nonfallers: a meta-analysis to address a 'forgotten step'. J Intern Med 2015;277(1):16-44.
  • Barry E, Galvin R, Keogh C, et al. Is the Timed Up and Go test a useful predictor of risk of falls in community dwelling older adults: a systematic review and meta-analysis. BMC Geriatr 2014;1:14.
  • Berg KO, Wood-Dauphinee SL, Williams JI, et al. Measuring balance in the elderly: preliminary development of an instrument. Physiotherapy Canada 1989;41:304-311.
  • Canney M, O'Connell MD, Murphy CM, et al. Single Agent Antihypertensive Therapy and Orthostatic Blood Pressure Behaviour in Older Adults Using Beat-to-Beat Measurements: The Irish Longitudinal Study on Ageing. PLoS One 2016;11(1):e0146156.
  • CBO. Richtlijn Preventie van valincidenten bij ouderen. Utrecht: CBO; 2004.
  • Child S, Goodwin V, Garside R, et al. Factors influencing the implementation of fall-prevention programmes: a systematic review and synthesis of qualitative. Implementation Science 2012;7(1):91.
  • Claassen, JAHR. Orthostatische hypotensie bij de oudere patiënt. Ned Tijdschr Geneeskd 2018;162:D1943.
  • Collen FM, Wade DT, Bradshaw C.M. Mobility after stroke: Reliability of measures of impairment and disability. International Disability Studies 1990,12:6-9.
  • Daccarett M, Brignole M, Malasana GR, et al. Underevaluation of cardiovascular risk factors in patients with nonaccidental falls. J Prim Care Community Health 2011;1;2(3):173-180.
  • Dautzenberg PLJ, Jonghe JFM de. Montreal Cognitive Assessment: afname- en scoringinstructies. 2004. www.mocatest.org/wp-content/uploads/2015/tests-instructions/MoCAInstructions-Dutch.pdf.
  • Deandra, S, Bravi, F, Turati, F, et al. Risk factor for falls in older people in nursing homes and hospitals. A systematic review and meta-analysis. Archives of gerontology and geriatrics 2013;56:407-415.
  • Deandra, S, Lucenteforte, E, Bravi, F, et al. Risk factor for falls in older people in community dwelling older people. A systematic review and meta-analysis. Epidemiology 2010;21:658-668.
  • Delbaere K, Kochan NA, Close JC, et al. Mild cognitive impairment as a predictor of falls in community-dwelling older people. Am J Geriatr Psychiatr 2012;20:845-853.
  • Dijk SC van, Sohl E, Oudshoorn C, et al. Non-linear associations between serum 25-OH vitamin D and indices of arterial stiffness and arteriosclerosis in an older population. Age Ageing 2015;44(1):136-142.
  • Expertise Centrum Pharmacotherapie bij ouderen. www.ephor.nl/pdf/Ephor-rapporten.
  • Folstein MF, Folstein SE, McHugh PR. "Mini-mental state". A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. J Psychiatr Res 1975;12(3):189-198.
  • Frith J, Parry SW. New Horizons in orthostatic hypotension. Age Ageing 2017;46:168-74.
  • Frith J. Diagnosing orthostatic hypotension: a narrative review of the evidence. Br Med Bull 2015;115:123-34.
  • Gillespie LD, Robertson MC, Gillespie WJ, et al. Interventions for preventing falls in older people living in the community. Cochrane Database Syst Rev 2012;12;9:CD007146.
  • Glab KL, Wooding FG, Tuiskula KA. Medication-related falls in the elderly: mechanisms and prevention strategies. Consult Pharm 2014;29(6):413-417.
  • Graf C. The Lawton Instrumental Activities of Daily Living (IADL) Scale. American journal of nursing 2008;108(4):52-62.
  • Guralnik JM, Simonsick EM, Ferrucci L, et al. A short physical performance battery assessing lower extremity function: association with self-reported disability and prediction of mortality and nursing home admission. Journal of gerontology 1994;49(2):M85-94.
  • Harwood RH, Wardt V van der, Goldberg SE, et al. A development study and randomised feasibility trial of a tailored intervention to improve activity and reduce falls in older adults with mild cognitive impairment and mild dementia. Pilot Feasibility Stud 2018;4:49.
  • Huang TT, Wang WS. Comparison of three established measures of fear of falling in communitydwelling older adults: psychometric testing. Int J Nurs Stud 2009;46(10):1313-1319.
  • Jansen PAF, Brouwers JRBJ. Clinical Pharmacology in Old Persons. Scientifica (Cairo) 2012;2012:723678
  • Jansen S, Bhangu J, Rooij S de, et al. The association of Cardiovascular Disorders and Falls: a systematic review. JAMDA 2016;17(3):193-199.
  • Jong K de, et al. 2000. Nederlandse versie TUG. www.meetinstrumentenzorg.nl.
  • Karlsson, MK, Vonschewelov T, Karlsson, C, et al. Prevention of falls in the elderly: A review. Scandinavian Journal of Public Health 2013;41:442-454.
  • Katz S, Down TD, Cash HR, et al. Progress in the development of the index of ADL. Gerontologist 1970;10:20-30.
  • Kenniscentrum duizeligheid. www.kenniscentrumduizeligheid.nl/kenniscentrum-duizeligheid.
  • Medical Research Council. Aids to examination of the peripheral nervous system. Memorandum no. 45. London: Her Majesty’s Stationary Office; 1976.
  • Moya A, Sutton R, Ammirati F, et al. Task Force for the Diagnosis and Management of Syncope; European Society of Cardiology (ESC); European Heart Rhythm Association (EHRA); Heart Failure Association (HFA); Heart Rhythm Society (HRS), Guidelines for the diagnosis and management of syncope (version 2009). Eur Heart J 2009;30:2631-2671.
  • Muir SW, Gopaul K, Montero Odasso MM. The role of cognitive impairment in fall risk among older adults: a systematic review and meta-analysis. Age Ageing 2012;41:299-308.
  • Multidisciplinaire Richtlijn Polyfarmacie bij ouderen. www.nhg.org/themas/publicaties/multidisciplinaire-richtlijn-polyfarmacie-bij-ouderen.
  • NICE: The assessment and prevention of falls in older people. www.nice.org.uk/guidance/cg161.
  • Olij BF, Erasmus V, Kuiper JI, et al. Falls prevention activities among community-dwelling elderly in the Netherlands: A Delphi study. Injury 2017;48(9):2017-2021.
  • Panel on Prevention of Falls in Older Persons. American Geriatrics Society and British Geriatrics Society: Summary of the Updated American Geriatrics Society/British Geriatrics Society clinical practice guideline for prevention of falls in older persons. J Am Geriatr Soc 2011;59(1):148157.
  • Pijnappels M. Recovery from a trip in young and older adults. 2004. Proefschrift. Vrije Universiteit Amsterdam.
  • Podsiadlo D, Richardson S. The Timed “Up & Go”: A Test of Basic Functional Mobility for Frail Elderly Persons. J Am Geriatr Soc 1991;39(2):142-148.
  • Praktijkrichtlijn valpreventie bij thuiswonende ouderen (≥ 65 jaar) met een verhoogd risico. www.valpreventie.be/Portals/Valpreventie/Documenten/thuis/EVV_PR_thuis_Deel_2.pdf.
  • Ricci F, De Caterina R, Fedorowski A. Orthostatic hypotension: epidemiology, prognosis, and treatment. J Am Coll Cardiol 2015;66:848-860.
  • Richtlijn Duizeligheid bij ouderen. www.richtlijnendatabase.nl/richtlijn/duizeligheid_bij_ouderen/duizeligheid_bij_ouderen_-_korte_beschrijving.html.
  • Shaw FE, Kenny RA. The overlap between syncope and falls in the elderly. Postgrad Med J 1997;73:6359.
  • Strien ANIMATIE van, Koek HL, Marum RJ van, et al. Psychotropic medications, including short acting benzodiazepines, strongly increase the frequency of falls in elderly. Maturitas 2013;74(4):357-362.
  • Tinetti ME. Performance-oriented assessment of mobility problems in elderly patients. Journal of the American Geriatrics Society 1986;34(2):119-126.
  • Velde N van der. Wegrakingen bij ouderen [syncope in older persons]. In: Flamaing J, Smalbrugge M, Rooij SE de, et al (red). Probleemgeörienteerd denken in de Geriatrie [problem oriented thinking in Geriatric Medicine]. Utrecht: Uitgeverij de Tijdstroom; 2016.
  • Weeks SK, McGann PE, Michaels TK, et al. Comparing various short-form Geriatric Depression Scales leads to the GDS-5/15; J Nurs Scholarsh 2003;35(2):133-137.
  • Whitney SL, Wrisley DM, Marchetti GF, et al. Clinical measurement of sit-to-stand performance in people with balance disorders: validity of data for the Five-Times-Sit-to-Stand Test. Phys Ther 2005; 85(10):1034-1045.
  • Woolcott JC, Richardson KJ, Wiens MO, et al. Meta-analysis of the impact of 9 medication classes on falls in elderly persons. Arch Intern Med 2009;169(21):1952-1960.
  • Yesavage JA, Brink TL, Rose TL, et al. Development and validation of a geriatric depression screening scale: a preliminary report; J Psychiatr Res 1982-1983;17(1):37-49.
Externe bronnen
Help en toelichting

Hieronder vindt u een korte beschrijving als hulp bij het gebruik van de eLearning- en eindtoetsmodule van AccreDidact.

U kunt dit scherm (en andere schermen in deze module) sluiten door rechts bovenin op het blauwe kruis te klikken. Heeft u ondanks de onderstaande instructie toch nog vragen? Neem dan gerust contact met AccreDidact op: klik hier.

Menu en navigatie

De menu-navigatie bevindt zich aan de linkerkant en bevat de indeling van het programma. U ziet hier direct uw voortgang en door te klikken op reeds gelezen hoofdstukken kunt u navigeren door het programma. Als u een hoofdstuk heeft afgerond, wordt het menu bijgewerkt en ziet u dus uw voortgang.

Onder de inhoudsopgave vindt u verder – soms optioneel – de leerdoelen, informatie over de auteur(s), links naar externe bronnen en deze helpfunctie. Eenmaal geopend kunt u deze items sluiten door op het blauwe kruis rechts bovenin te klikken.

U kunt het menu ‘in- en uitklappen’ door op onderstaand icoon te klikken.

hamburger

Vragen beantwoorden

De vragen in deze module – entreetoets, tussenvragen, vragen bij een casus en toetsvragen – kunt u beantwoorden door een of meer vakjes aan te klikken of – in het geval van open vragen – tekst te typen in het tekstvak. Zodra uw antwoord is genoteerd, verschijnt het juiste antwoord met een toelichting en kunt u verder lezen.

Let op: in sommige browsers moet u – bij open vragen – naast het tekstvak klikken om uw antwoord vast te leggen en verder te kunnen gaan.

Let op: bij meerkeuzevragen met meer opties dient u altijd even te bevestigen wat uw definitieve antwoord is, zie de afbeelding hieronder. Nota bene: heeft een meerkeuzevraag slechts een enkel goed antwoord dan staat voor de antwoordcategorieën geen vierkantje maar een rondje.

meerkeuze

Kan ik tussentijds stoppen en afsluiten?

Ja, dat kan. Uw voortgang en ingevoerde antwoorden blijven bewaard voor de volgende keer dat u het programma weer opent.

Verdieping

Op diverse plaatsen in de tekst vindt u in de rechtermarge een icoon dat aangeeft dat er op dit punt een verdieping staat. Een verdieping kan extra toelichting of aanvullende informatie bevatten. U opent de verdieping door op het icoon te klikken en kunt deze weer sluiten door op het blauwe kruis rechts bovenin te klikken.

verdieping2

Noten

In de lopende tekst vindt u in een donker rondje de noten: als u erop klikt ziet u de achterliggende tekst. Met een volgende klik sluit de noot en kunt u weer verder.

Externe links

Zowel de lopende tekst als verdiepingen en de toelichting op vragen kunnen links naar externe websites bevatten. Als u hierop klikt, wordt er altijd een nieuw venster of tabblad in uw browser geopend. Hierdoor blijft de module van AccreDidact beschikbaar.

Afbeeldingen

De afbeeldingen die u in de programma’s van AccreDidact aantreft, zijn mogelijk geschaald om ze goed weer te geven in de lopende tekst. U kunt altijd op de afbeelding klikken om deze te tonen in het werkelijke formaat, zodat u eventuele details beter kunt zien. U kunt de afbeelding weer sluiten door ergens in uw scherm te klikken.

Literatuurlijst, leerdoelen en auteurs

Deze items vindt u aan de linkerkant van het scherm, in het menu onder de inhoudsopgave. Als u een item geopend heeft, kunt u dit sluiten door op het blauwe kruis rechts bovenin te klikken.

Eindtoets

De afsluitende toets bestaat uit meerkeuzevragen. Net als in de eLearning is er naast de vraagstelling ook een visueel verschil tussen vragen met een goed antwoord (rondjes) en vragen waarbij u om meerdere antwoorden wordt gevraagd (vierkantjes).

Heeft u de toets gehaald dan komt u in een scherm waarin u een korte enquête over de nascholing kunt invullen. Daarna kunt u uw punten direct laten toevoegen aan GAIA/PE-Online/KABIZ/KRT (kies ‘nee’ als u niet geregistreerd bent of uw punten elders verzamelt) en aangeven hoe lang u over de nascholing, inclusief toets, heeft gedaan.

U heeft drie pogingen om de eindtoets met een voldoende af te ronden. Mocht u nog een poging nodig hebben dan moet de toets gereset worden (zie hieronder). U zult de eLearning dan opnieuw moeten doorlopen.

resultaat

Externe bronnen en verklarende woordenlijst

Indien nuttig kunnen aan een eLearning externe bronnen (denk aan een online rekentool of het Farmacotherapeutisch Kompas) en/of een woordenlijst worden toegevoegd. Net als bij alle andere vensters geldt dat u deze met een klik op het blauwe kruis rechts bovenin sluit.

Beeld bij dit programma
Leerdoelen

Na afronding van dit nascholingsprogramma is uw kennis van valpreventie bij ouderen geactualiseerd. Dit leerdoel bereikt u doordat u:

  • weet hoe u ouderen met een verhoogd valrisico kunt herkennen;
  • de beïnvloedbare risicofactoren kent;
  • weet wanneer u een uitgebreide risicobeoordeling moet doen;
  • weet hoe u een uitgebreide risicobeoordeling moet doen;
  • weet welke interventies mogelijk zijn om het risico te verlagen;
  • weet naar wie u kunt doorverwijzen.
Samenvatting

Ongeveer een derde van de mensen ouder dan 65 jaar valt ten minste één keer per jaar. Ongeveer één op de vijf valincidenten leidt tot letsel en circa tien procent tot ernstig letsel. Vallen is bij ouderen vrijwel altijd een symptoom waar meerdere oorzaken aan ten grondslag liggen. Vallen komt relatief vaker voor bij ouderen met gezondheidsproblemen, vooral hart- en vaatziekten en ziekten van de luchtwegen. Ook kunnen veel andere thema’s waarop u als huisarts bij ouderen alert moet zijn, zoals depressie, ondervoeding, verborgen alcoholisme en polyfarmacie, samenhangen met vallen. Vallen lijkt hierdoor misschien een lastig, complex en daardoor moeilijk aan te pakken probleem. Met voldoende kennis over de risicofactoren en een goede samenwerking binnen de zorgketen zijn preventie en behandeling wel degelijk mogelijk. Wanneer een oudere zich na een val meldt bij de huisarts, is het daarom belangrijk om goed uit te zoeken wat er precies aan de hand is en welke interventies nodig zijn. De meeste ouderen gaan echter niet naar de huisarts wanneer ze zijn gevallen, omdat ze denken dat het bij de leeftijd hoort. Ze zien dit niet als een gezondheidsprobleem, vooral wanneer er geen letsel is. Er is gerichte casefinding nodig, zodat ouderen met een verhoogd valrisico kunnen worden geïdentificeerd en de beïnvloedbare risicofactoren kunnen worden aangepakt.

De cbo-richtlijn Preventie van valincidenten bij ouderen uit 2004 is eind 2017 herzien. Dit nascholingsprogramma is gebaseerd op de inhoud van deze herziene richtlijn.

 

 

Video’s

Bij dit programma zijn zes video’s gemaakt als toelichting op  de schriftelijke nascholing. De video’s gaan over: Loopgedeelte poma , Spierkracht, Berg Balans Schaal, Balansgedeelte poma, Short Physical Performance Battery en Timed-up-and-go-test.

Auteur

dr. Sterke, S.

Shanty Sterke is fysiotherapeut en bewegingswetenschapper, en werkzaam bij de ouderenzorgorganisatie Aafje in Rotterdam. Zij is gepromoveerd op balans, looppatroon en gebruik van psychotrope medicatie in relatie tot valrisico. Daarnaast is zij senior onderzoeker op de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam en doet daar onder andere onderzoek naar preventie van valincidenten. Belangenconflicten: geen.

Opmerkingen

Dit nascholingsprogramma is in twee gedeelten, Blok A en Blok B, door te werken. U zult daar tweemaal ruim een uur voor nodig hebben. Mogelijk beklijft de stof beter als u het programma in twee gedeelten doorwerkt.

Toets

Deze nascholing is voor 2 punten geaccrediteerd. U krijgt de punten toegekend als u de afsluitende toets succesvol (≥ 70% correct beantwoord) hebt afgerond.

Nota bene

Houd bij hoe lang u met dit programma bezig bent. Het is voor de redactie van AccreDidact en voor het Accreditatie Bureau Cluster 1 (ABC1) van de KNMG nuttig te weten hoeveel tijd u in totaal nodig hebt gehad om het gehele programma door te werken, de opdrachten uit te voeren, de vragen te beantwoorden en ten slotte alle vragen op de losse toets volledig en adequaat te beantwoorden. Als u de toets volledig hebt ingevuld, ga dan na hoeveel tijd u in totaal aan dit programma besteed hebt. Vul de totaal bestede tijd in na afronding van de toets.

Verdieping

De externe links naar artikelen en andere verdiepende internetbronnen zijn ondergebracht in de Verdieping. Ook vindt u soms toelichtende figuren en tabellen in de Verdieping. In de Verdieping wordt u naar een externe pagina geleid, het huidige venster blijft actief. De Verdieping herkent u aan één van de volgende symbolen:

verdieping icoon

Disclaimer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatie- of andere werken (artikel 16 Auteurswet 1912), in welke vorm dan ook, dient men zich tot de samenstellers/uitgever te wenden.

De uitgever heeft datgene gedaan wat redelijkerwijs van haar kan worden gevergd om de rechten van de auteursrechthebbenden op de beelden te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Deze zal in navolgende drukken van dit werk dergelijke omissies corrigeren. 

De inzichten in de geneeskunde en wetenschap zijn voortdurend aan verandering onderhevig als gevolg van onderzoek en ervaring. De redactie, auteurs en uitgever zijn uiterst zorgvuldig te werk gegaan, om ervoor te zorgen dat de in dit nascholingsprogramma verstrekte informatie, in overeenstemming is met de huidige kennis van zaken. Dit ontslaat de gebruiker van deze nascholing echter niet van de verplichting om aan de hand van bestaande richtlijnen, protocollen en wetenschappelijke informatie te controleren of de daar verstrekte informatie afwijkt van de gegevens in dit boek en daarmee vast te stellen of de inhoud nog in overeenstemming is met de huidige stand van zaken ten aanzien van kennis en handelen.

Ondanks alle aan de samenstelling van deze uitgave bestede zorg, zal noch de uitgever, noch de auteur aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.